Centralno mesto u rukopisu monografije zauzima tekst o postanku sela, njegovim imenima kroz periode, poreklu stanovništva, nazivu rodova, njihovim nadimcima, duhovnoj i poetskoj tradiciji Aleksandrovčana. Ove podatke autori su pronašli u pisanim izvorima koji svedoče o starosti sela (1528). Osim istoriografskih izvora na srpskom jeziku, iz turskih deftera mogu se pronaći dokazi o moći aga, begova i turskih askera, o životu srbijanskog čoveka i njihovo stalno nastojanje da savladaju zlo i uspostave red. Vera u Svevišnjeg i majku Božju, kao i darovi koji su im prinošeni o raznim obredima, održalo je selo i sačuvalo hrišćanski duh.
Obiman materijal koji zauzima više od 260 strana koncipiran je po tematskim celinama. Uvodnim tekstom autori upoznaju čitaoce i proučavaoce sa pisanim izvorima o selu i bogatom narodnom tradicijom koja se održala do današnjeg dana. Celina pod nazivom Fizičke i geografske odlike Aleksandrovca daje podatke o geografskom položaju sela, beleži interesantne pojedinosti o klimi, hidrografiji, o jezeru koje je sagrađeno 1961. godine, biljnom i životinjskom svetu i odnosu stanovnika sela prema blagorodnoj prirodi koja im omogućava ugodan život i rad. U celini pod nazivom Selo kroz istoriju, uz konsultovanje naučnih radova vrsnih etnografa, etnologa i lingvista, autori s ponosom pišu o starini i raskrsnici značajnih puteva koji su vodili moravskom dolinom sa istoka na zapad i obrnuto. Putnici, trgovci i hodočasnici ostavljali su za sobom zapise, sećanja, legende i priče koje je narod pamtio, čuvao i prilagođavao prilikama i potrebama. Turskim nadiranjem, mnoge svetinje i spomenici kulturne prošlosti su uništavani. Autori su uz dosta podataka opisali prošlost sela, i podrazumeva se, kraja nekadašnje Pčinjske nahije, koji su danas dragoceni izvor za nova i dublja proučavanja. U njihovom pisanju oseća se radost zbog otkrića podataka koji mladoj generaciji mogu služiti kao dokument o životu njihovih predaka.
Mnoga stradanja u ratovima na ovoj teritoriji odnosila su živote. Iz sećanja, koje se s generacije na generaciju prenosi, nastale su priče o ljudima, njihovim dramama, bolovima i retkim radostima. Mnoge događaje prate pesme koje i danas svojom melodijom i ritmom opominju da je život ovoga kraja bio surov i težak. Posebna pažnja posvećena je školstvu u selu.
Deca sela Aleksandrovca pohađala su školu u susednom selu Rataju koja je otvorena 1894. Nastava je izvođena na srpskom jeziku sve do Drugog svetskog rata kada su Bugari (1942) otvorili školu na bugarskom jeziku. Interesantno je sećanje bivšeg đaka koji je pohađao bugarsku školu.
Osim toga, crkvama u parohiji dat je značaj, i na osnovu izabrane literature, i na osnovu legendi koje oživljavaju sećanja. Svi ovi objekti ne bi imali takvu dimenziju da nije stanovništva koje je, raspoređeno po mahalama, živelo onako kako vreme i prilike nalažu. Dragoceni su podaci o stanovništvu i njegovoj brojnosti po popisu iz 2006. godine, o načinu života posle Drugog svetskog rata, o zanimanjima, privrednom usponu sela, ishrani, odevanju, govoru, slavama, običajima i verovanjima, narodnom usmenom poetskom i proznom stvaralaštvu.
S obzirom na to da je još uvek živa priča o tradiciji u ovom kraju i selu, autori su dobar deo teksta posvetili zapisanim pričama, bajkama, pesmama, legendama jezikom dijalekta. Iz ovog izbora posebno se izdvajaju tekstovi u kojima dominira mitologičnost i bajkovitost svetova koje su prepoznavali stanovnici ovoga sela. U njima se prepoznaje literarna dimenzija prožeta blagim humorom, hiperbolom, personifikacijom, jednom rečju, simbolikom koja se otkriva ne samo u tekstu, već i u kontekstu.
Deo u monografiji pod nazivom Rodoslovi Aleksandrovčana doprinosi otkrivanju korena porodica i rodova, ali i podatke o doseljavanju, raseljavanju, nestajanju, poreklu. Neki od rodova u celini ili pripadnici rodova imali su svoje nadimke po kojima su bili prepoznatljivi. Ti nadimci, kao i druga imena, imaju svoje značenje i smisao.
Monografija o selu Aleksandrovcu autora Dobrija Stevanovića i Slavke Stojanović predstavlja doprinos rasvetljenju podataka iz istorije razvoja sela i života njegovog stanovništva u prošlosti i danas. Bogat i raznovrstan materijal oslikava vreme koje je bilo ispunjeno aktivnostima vezanim za opstanak u teškim uslovima ropstva pod Turcima, za borbe u prošlim ratovima, nemaštinu, ali i pored toga, želju da se istraje. Dokumenta kazuju da je selo Aleksandrovac opstalo i zadržalo svoje mesto među selima moravskog kraja zahvaljujući izdržljivosti i pameti njegovih stanovnika. Osim antropogeografskog značaja, ova monografija imala bi i značaj za razvoj turizma zahvaljujući Aleksandrovačkom jezeru i objektima koji privlače mlade. Iz nabrojanih razloga, uz zadovoljstvo autora, i naše, preporučujemo monografiju za štampu. Time bi se autori odužili svome zavičaju, a sebi omogućili trajanje kroz zapisanu reč.
Prof. dr Stana Smiljković
Prof. dr Momčilo Zlatanović
